Pieracki Kazimierz Lucjan (1891–1941), nauczyciel, wizytator, dyrektor Państwowego Wydawnictwa Książek Szkolnych we Lwowie, wiceminister oświaty. Ur. 11 II w Gorlicach, był synem Stanisława Jana, urzędnika straży granicznej, i Eugenii Marii z Budziszewskich, bratem Bronisława (zob.). Uczęszczał do I Gimnazjum w Nowym Sączu, które ukończył w r. 1909. Był w szkole członkiem tajnej Organizacji Młodzieży Narodowej, a w l. 1908–9 jej przewodniczącym. W l. 1909/10–1913/14 studiował filologię polską na UJ. Absolutorium otrzymał w r. 1918. W czasie studiów utrzymywał się z oprowadzania wycieczek po Krakowie. W r. 1910 brał udział w pracach komitetu obchodu pięćsetletniej rocznicy bitwy pod Grunwaldem, a w latach poprzedzających wybuch pierwszej wojny światowej z ramienia Tow. Szkoły Ludowej wygłaszał w Nowym Sączu i okolicznych wioskach odczyty o tematyce patriotycznej. Od końca 1909 r. P. był członkiem Związku Walki Czynnej w Nowym Sączu i instruktorem sześcioosobowej drużyny. W r. 1911 był współzałożycielem Związku Strzeleckiego w Nowym Sączu, a w r.n. P. razem z Marianem Dworzańskim stali na czele młodzieżowej organizacji «Jastrzębie», powstałej z połączenia «Promienistych» i «Duchowców». Po wybuchu pierwszej wojny światowej wyruszył 6 VIII 1914 z Nowego Sącza na czele sześćdziesięcioosobowego oddziału «Strzelca» na punkt zborny do Oleandrów w Krakowie. Oddział został włączony do 1 p. Legionów Polskich. P. brał udział w oswobodzeniu Kielc i w dalszych walkach, a w r.n. wkroczył do zajętej przez Niemców Warszawy. Następnie został odkomenderowany do Radomska dla formowania nowych oddziałów i został dowódcą plutonu w 1 kompanii Batalionu Uzupełniającego Legionów. Brał udział w walkach do r. 1916.

Od r. szk. 1916/17 P. był nauczycielem języka polskiego w lubelskich szkołach średnich: Gimnazjum Realnym Władysława Kunickiego, Szkole Lubelskiej, Gimnazjum Wacławy Arciszowej, Gimnazjum Urszulanek, a także w Jednorocznym Seminarium Nauczycielskim i Trzyletnim Seminarium Nauczycielskim. Był od r. 1916 komendantem Polskiej Organizacji Wojskowej w Lublinie. W lipcu 1919 został dyrektorem Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Lublinie, a od 1 VII 1921 był dyrektorem Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Męskiego im. Stanisława Konarskiego w Warszawie. W maju 1924 uzyskał dyplom uprawniający do nauczania języka polskiego i łaciny w szkołach średnich. W lipcu 1924 został wizytatorem w Wydziale Kształcenia Nauczycieli w Departamencie Szkolnictwa Powszechnego Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (Min. WRiOP), był także członkiem Komisji Książek i Pomocy Szkolnych oraz Komisji Oceny Książek dla młodzieży szkolnej w Min. WRiOP. Od stycznia do listopada 1928 pełnił funkcję kuratora Okręgu Szkolnego Lubelskiego, będąc równocześnie członkiem komisji kwalifikacyjnej dla urzędników tego kuratorium. Następnie od grudnia 1928 był naczelnikiem Wydziału w Departamencie Szkolnictwa Średniego w Min. WRiOP. W l. 1929–31 redagował pismo wydawane przez Min. WRiOP „Poradnik w sprawach nauczania i wychowania”. Mianowany 9 I 1931 wiceministrem WRiOP, pełnił tę funkcję do 2 IX 1934. Jednocześnie był do r. 1933 dyrektorem Departamentu Ogólnego. Podlegały mu również sprawy szkolnictwa powszechnego, średniego i zawodowego.

P. był głównym twórcą nowych programów i zasad organizacji szkolnictwa, wprowadzonych w Polsce w r. 1932. Janusz Jędrzejewicz pisał, że «w dziele reformy szkolnej na Pierackiego spadła praca najcięższa i wątpliwości dla mnie żadnej nie ulega, że jeśli reforma została we właściwym czasie przeprowadzona, to zasługa tego przypada przede wszystkim Pierackiemu. Pracował od wczesnego ranka do późnej nocy nie szczędząc sił i zdrowia». Bliski współpracownik P-ego w Min. WRiOP Włodzimierz Gałecki dał następującą charakterystykę: «Trzeba stwierdzić, że w gronie urzędników administracji szkolnej i wśród nauczycielstwa nie był ani popularny ani lubiany. Przypisać to należy jego cechom charakteru: zamknięty w sobie, o usposobieniu i trybie życia prawie ascetycznym, uparty i stanowczy, bardzo wymagający a niełatwy w obcowaniu z ludźmi, czasami bezwzględny w tępieniu tego, co uważał ze swego punktu widzenia za złe… Odznaczał się imponującą siłą woli…». Był jednym z głównych inicjatorów i organizatorów powstałego w czerwcu 1933 Tow. Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych i pełnił do stycznia 1937 funkcję wiceprezesa tego Towarzystwa, a potem został członkiem honorowym. Był także organizatorem i prezesem Tow. Oświaty Zawodowej. Po zwolnieniu z Ministerstwa P. przez krótki czas był dyrektorem Państwowego Wydawnictwa Książek Szkolnych, a następnie pełnił funkcję kierownika sekcji szkół zawodowych w Wydziale Oświaty i Kultury Zarządu miasta Warszawy. W okresie okupacji niemieckiej w jesieni 1939 na polecenie konspiracyjnych polskich władz wojskowych przystąpił P. do organizowania tajnego szkolnictwa w oparciu o dawną administrację szkolną. Stanął na czele tajnej Komisji Oświecenia Publicznego (KOP), która rozwinęła żywszą działalność na terenie województw kieleckiego, krakowskiego i Rzeszowszczyzny. Równocześnie aż do aresztowania w dn. 28 VII 1940 pracował w Zarządzie Miejskim. W chwili aresztowania usiłował wyrzucić z kieszeni egzemplarze prasy podziemnej. Przewieziony został do gestapo w Al. Szucha i poddany torturom. Nie zdradził nikogo. Od 24 VIII 1940 więziony był na Pawiaku, a następnie 31 I 1941 (wg listy transportu z Państwowego Muzeum w Oświęcimiu, cytowanej w: W. Bartoszewski, „Warszawski pierścień śmierci” s. 127) odtransportowano go do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie został zamordowany 21 II 1941.

P. ożeniony był z Janiną ze Smagów. Miał dwie córki: Annę, inżyniera ogrodnika, zamężną za Grzegorzem Szczygielskim, i Barbarę (1924–1977), historyka i pracownika Biblioteki PAN w Krakowie, zamężną za Janem Kmiecikiem.

Fot. w Materiałach Red. PSB; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, Uzupełnienia i sprostowania, (fot.); Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Zagórowski, Spis nauczycieli, I–II; – Araszkiewicz F. W., Ideały wychowawcze Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1978; Bartoszewski W., 1859 dni Warszawy, Kr. 1974; tenże, Warszawski pierścień śmierci 1939–1944, Wyd. 2., W. 1970; Domańska R., Pawiak. Więzienie gestapo. Kronika 1939-44, W. 1978; Garbowska W., Szkolnictwo powszechne w Polsce w latach 1932–1939, Wr. 1976; [Hulewicz J.] Ordęga A., Główne cele polityki szkolnej obozu majowego, „Odnowa” 1936 nr 12 s. 9; – Krasuski J., Tajne szkolnictwo polskie w okresie okupacji hitlerowskiej 1939–1945, W. 1971; Krupa J., Zarys pracy niepodległościowej w Nowym Sączu, Nowy Sącz 1939; Ługowski B., Szkolnictwo w Polsce 1929–1939 w opinii publicznej, W. 1961; Szczechura T., Związek Nauczycielstwa Polskiego. Zarys dziejów 1919–1939, W. 1957; Wanat L., Za murami Pawiaka, W. 1958 s. 292; Wycech Cz., Z dziejów tajnej oświaty w latach okupacji 1939–1944, W. 1964; – Gałecki W., Jeszcze raz przez życie, Kr. 1966; Jędrzejewicz J., W służbie idei, Londyn 1972; Rocznik Polityczny i Gospodarczy, W. 1932 s. 369; toż 1933 s. 218; toż 1934 s. 141; Sprawozdanie z działalności Tow. Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych w r. 1935, W. 1936; toż za r. 1936, W. 1937; toż za r. 1937, W. 1938; Władze szkolne w latach 1917/18–1937/8. Oprac. T. Serafin, W. 1938 s. 88; Wycech Cz., Wspomnienia 1905–1939, W. 1969; Zanowa J., W służbie oświaty, Wr. 1961; – „Dzien. Urzęd. Min. WRiOP” 1924 nr 14 s. 219, 1927 nr 3 s. 89, 1928 nr 1 s. 20, nr 11 s. 485, nr 14 s. 584, 586, 1931 nr 1 s. 15; „Głos Pol.” 1931 nr 27 s. 3 (fot.); „Roczn. B. PAN w Kr.” T. 23: 1977 s. 236 (dotyczy córki Barbary Kmiecikowej); – AAN: Karta ewidencyjna pracowników urzędów centralnych; B. Jag.: rkp. 8377, Bezwińska J., Główne ośrodki tajnego nauczania na terenie ziem Polski podczas okupacji hitlerowskiej w latach 1939–1945, Kr. 1966 (mszp.); B. Ossol.: rkp. nr 14305 s. 275–282, nr 14311 s. 221–228, nr 14317 s. 177–178; – Materiały w posiadaniu córki Anny Szczygielskiej (m. in. życiorys P-ego, napisany przez Adama Benisza, mszp.) i jej informacje.

Stanisław Konarski